Hac - Sıkça Sorulan Sorular

Hac kimlere farzdır?

Cevap: Akıllı, buluğa ermiş, maddi bakımdan gücü yeten her Müslümana farzdır.

Kendisine hac farz olup da sağlığı müsait olmayan kimse ne yapar?

Cevap: Yaşlılık veya kalıcı hastalık gibi sebeplerle hacca gidemeyenler, vekil gönderirler. Böylece hem borçtan kurtulur hem de haccın sevabına nail olurlar.

Sağlığında hacca gidememiş, vekil de gönderememiş olan bir kimse ne yapmalı?

Cevap: Mirasından kendisi adına hac ettirilmesini vasiyet etmelidir. Aksi halde mesuliyette kalır. (İrşadüs-Sârî, s. 43)

Haccın farziyeti hemen midir? Yoksa uzun vadeli midir?

Cevap: İmam-ı Yusuf ve İmam-ı Azam’dan sahih rivayete göre, haccın farziyeti hemendir. Yani kendisine hac farz olunca ilk fırsatta hacca gitmesi icap eder. Ertelemesi mesuliyeti mucip olur. İmam-ı Muhammed’e göre ise, haccın hemen yerine getirilmesi şart değildir. İleriki yıllarda yerine getirirse vebalde kalmaz. (İrşadüs-Sârî, s. 17)

Babam ölmezden önce kendi adına hac yaptırmamızı vasiyet etti. Ne yapmamız icap eder?

Cevap: Babanızın bıraktığı mirasın üçte biri, vasiyetini yerine getirmek için yetiyorsa bu vasiyetin yerine getirilmesi farzdır. Şayet böyle bir miras bırakmamışsa bu vasiyetin yerine getirilmesi mirasçıların inisiyatifine kalmıştır. Varisler isterlerse kendi paraları ile vasiyeti yerine getirirler.

Babam hacca gitmeden vefat etti. Hac için vasiyet de etmedi. Ben onun yerine gitsem babam borçtan kurtulur mu?

Cevap: Evet kurtulur. Babanızın para borcunu ödediğinizde borçtan kurtulduğu gibi hac mesuliyetinden de kurtulur.

Ben umreye giderken fakir bir yakınımı (mesela eşimi/ kızımı) beraber götürsem Kabe’yi gördüğü için ona hac farz olur mu?

Cevap: Hayır, bugünkü şartlarda farz olmaz. Çünkü hac zamanına kadar orada bekleme imkanı yoktur. (İrşadüs-Sârî, s. 300)

Hacca niyetlendim. Nasıl hazırlanmalıyım?

Cevap: Öncelikle niyetiniz sırf Allah rızası olmalı. Kişi hak sahiplerinin hakkını ödemeli, ihtilaflı olduğu kişiler varsa helalleşmeli, küskün ve dargın olduğu kimseler varsa barışmalı, büyükleri ziyaret etmeli ve dualarını almalı, eş dostu arayarak vedalaşmalı, yol sadakası vermeli, evden çıkarken iki rekat sefer namazı kılmalıdır.

Kâbe-i Muazzama’yı görünce yapılan dualar reddedilmezmiş. Nasıl dua edelim?

Cevap: Cenab- Hak’tan hayırlı akıbetler (dünyadan iman ve Kur’an-ı Kerim’le çıkmayı) nasip etmesini, hesaba çekilmeden cennete girmeyi, evlatlarımızın hidayetini, her türlü kazadan, beladan, nefsin şerrinden, şeytanın aldatmasından korunmamızı niyaz etmeliyiz.

Sadaka, tavaf, Kur’an-ı Kerim hatmi ve Yasin-i Şerif gibi hediyelerimizi kendimiz mi bağışlasak yoksa hocalarımıza mı havale etsek?

Cevap: Her türlü hediye ve hatimlerin duasını okuyanın bizzat yapması daha uygun olur. Tabi ki hocalara havale edilmesi de mümkündür.

Okuduğumuz hatimler nasıl bağışlanır?

Cevap: Kısaca şöyle bağışlanır: “Elhamdülillahi rabilalemin. Veselatü vesselamü alâ seyyidina Muhammedin ve ala âlihi ve sahbihi ecmain. Ya rabbi. Acizane okuduğum bu hatmi şerifin sevabını evvela iki cihan güneşi sevgili Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in mübarek ruhu saadetine onun ehli beytinin âl ve ashabının mübarek ruhlarına, bilcümle Peygamberân-ı İzam Efendilerimizin ruhlarına… Silsile-i saadatımızın ruhlarına… Kendi aciz ve günahkar ruhumun ve eşimin ruhunun makamına… Âbâ-ü ecdat ve akraba-i taallukatımızdan ahirete irtihal edenlerin ruhlarına… Bütün ehli iman ve ehli Kur’an-ı Kerim’in ruhlarına hediye ettim. Sen kabul ve îsal eyle Ya Rabbi…” Ayrıca dilenen dualar da ilave edilebilir.

Hac Nasıl Yapılır?

Cevap: Haccı Temettü:

Halis niyetle Sırf Allah rızası için yola çıkılarak, mikatta ihrama girilir. Direkt Mekke’ye gidiliyorsa havaalanında ihrama girilir.
Kabe’ye varınca Haccın umresi yapılır, ihramdan çıkılır.
Terviye gününe kadar (Zilhicce ayının 8. günü) namaz, niyaz, tavaf, umre gibi nafile ibadetlere devam edilir.
Terviye günü erkenden Mekke-i Mükerreme’de (otelde) boy abdesti alınarak hac ihramına girilir. Mina’ya mümkün olmazsa Arafat’a hareket edilir. Terviye günü Mina’da kalınarak 5 vakit namaz kılınması sünnettir.
Arefe günü sabahı Mina’dan Arafat’a hareket edilir. O gün güneş batıncaya kadar Arafat’ta kalınır. Öğle ve ikindi namazı öğle vaktinde cem edilerek kılındıktan sonra vakfe duası yapılır. O gün akşama kadar gözyaşlarıyla dua, niyaz ilticaya devam edilir.
Arafe günü, güneşin batmasıyla Müzdelife’ye hareket edilir. Müzdelife’ye varır varmaz akşam ve yatsı namazları cem edilerek kılınır. O gece Müzdelife’de geçirilir. Sabah namazından sonra vakfe duası yapılarak güneş doğmadan Mina’ya hareket edilir.
Mina’da büyük şeytana 2 taş atılır. Oradan çadıra veya otele dönülür.
Kurbanın kesilmesi beklenir. Kurban kesilmeden ihramdan çıkılmaz.
Kurbanın kesildiğine dair haber gelince saç tıraşı olunarak ihramdan çıkılır.
Bayramın üç günü içinde Kâbe’ye gidilerek farz olan tavaf (İfaza Tavafı) yapılır.
Bayramın 2. ve 3. günleri Mina’ya gidilerek 3 şeytana 7’şer taş atılır.
Veda tavafı yapılarak memlekete dönülür.

Mikatı çeşitli nedenlerle ihramsız geçmek zorunda kalan bir kimse ne yapar?

Cevap: Mikatı geçmeden önce ihrama niyetlenir. Telbiye okur, böylece ihrama fiilen girmiş olur. Üzerindeki elbise ile mikatı geçer. İlk fırsatta elbisesini çıkartarak ihramı giyer. Sivil elbise üzerinde bir gün veya bir gece kadar kaldıysa ceza olarak bir kurban keser daha az kaldıysa sadaka vermek yeterli olur.

Hac veya umre niyeti olmaksızın işi icabı Suudi Arabistan’a giden kimse mikatı ihramsız geçebilir mi?

Cevap: Bu kişi Mekke-i Mükerreme’ye gidiyorsa (Beytullah’a tazim kastı ile) mikatta ihrama girer, önce umresini yapar sonra işine bakar. Aksi halde ceza olarak kurban kesmesi icap eder. Eğer Mekke-i Mükereme dışında başka bir şehre (mesela Cidde veya Medine-i Münevvere’ye) gidiyorsa ihram giymesi gerekmez. Gittiği yerde işini bitirince arzu ederse Mekke’ye geçerek umre yapabilir, ceza gerekmez. Şafii mezhebinde hac ve umre niyeti olmaksızın iş icabı Mekke’ye giden kimse mikatı ihramsız geçebilir.

Mekke-i Mükerreme’den çıkarak başka bir şehre giden kimse Mekke-i Mükerreme’ye ihramsız dönebilir mi?

Cevap: Hil bölgesindeki bir şehre (mesela Cidde’ye) giden kimse Mekke-i Mükerreme’ye ihramsız dönebilir. Ama mikat sınırının dışında kalan bir yere (Mesela Taif veya Medine-i Münevvere’ye) giden, mikattan ihramsız geçemez. Aksi halde kurban cezası gerekir.

Mekke’de kaldığımız sürece fırsat buldukça tavaf mı yapmalı yoksa umre mi yapmalıdır?

Cevap: Tavafa devam etmek daha faziletli görülmüştür. Denilmiştir ki: 7 tavaf bir umre gibidir; 3 umre bir Nafile hac gibidir. (Reddül-Muhtar c. 2 s. 502; İrşadüs-Sâri, s. 128, 308)

Hangi zamanlarda nafile umre yapmak caiz değildir?

Cevap: Kurban Bayramı’nın Arife günü ile bayramın ilk dört günü içinde umre yapmak caiz değildir.

Umre nasıl yapılır?

Cevap: Mikat mahallinde ihrama girilir. Kabe’ye gelinerek usulüne uygun tavaf yapılır. Peşinden iki rekat tavaf namazı kılınır, zemzem içilir. Ara vermeden Safa tepesine çıkılır ve sa’y yapılır. Tıraş olunarak ihramdan çıkılır. (Umrenin sa’yı bitince mescit kısmına gelinerek iki rekat şükür namazı kılınması müstehaptır.

İhrama nasıl girilir?

Cevap: İhram niyetiyle abdest alınır. Mümkünse boy abdesti almak efdaldir. Tırnaklar kesilir, temizlik tıraşı olunur, güzel koku sürülür. Erkekler iki parça beyaz, temiz ve dikişsiz bir kıyafet giyerler. Hanımlar normal elbiseleriyle ihrama girerler. Kerahat vakti değilse iki rekat ihram namazı kılarlar. Umreye niyet edilerek 3 defa telbiye getirilir. Böylece ihrama girilmiş olur. Niyet edip telbiye okumadan ihrama girilmiş olmaz ihram yasakları da başlamaz.

İhrama girerken iç çamaşırını unutan ya da soğuk veya sıcaktan korunmak için başını veya ayaklarını örtmek durumunda kalan kimseye ne lazım gelir?

Cevap: Bunlar bir gün veya bir gece miktarı üzerinde kalırsa kurban kesmesi icap eder. Birkaç saat kalırsa sadaka yeterli olur.

İhram yasakları nelerdir?

Cevap: İhramlı kimse niza, kavga, münakaşa edemez. Eşine mesafeli durmak, davetkar hareketlerden sakınmak zorundadır. Eline, diline, gözüne çok iyi sahip olmalıdır. Mahrem yerlerinin (erkeklerde diz kapağı ile göbek altı arası) açılmamasına çok dikkat etmelidir. Erkekler dikili bir şey giyemez. Başını ve yüzünü örtemez. Hanımlar yüzleri hariç her tarafını örter. Terlikler topuklar ile ayak üstündeki orta kemiği kapatmayacak şekilde olmalıdır.

İhramlı kimse vücuduna veya ihramına koku süremez. Kokulu sabun veya şampuanla ellerini yıkayamaz. İhramın uçlarını birbirine bağlamak veya iğne ile tutturmak mekruhtur. İhramlı her fırsatta mümkünse yüksek sesle telbiye okumalıdır.

İhramlı kimse ihtilam olsa ne lazım gelir?

Cevap: Bir şey lazım gelmez. Gusül eder, vazifelerine devam eder.

İhramlı doğal kokulu sabun kullanabilir mi?

Cevap: Sabun ve diğer eşyanın kendi doğal kokusu zarar vermez. Çünkü ihram yasaklarının temel esprisi haz alma ve güzelleşme duygusunu önlemektir. Zira ihram kefeni temsil eder.

İhramlıya zeytinyağı veya susam yağı kullanmak mahzurlu mudur?

Cevap: Bu yağlarla yağlanmak vücudu yumuşatmak ve güzelleştirmek için olursa cezayı gerektirir. Ancak bu yağları yemek veya ağrıyan yerlerine tedavi amaçlı sürmek caizdir. (Hasan Şahin s. 730-731: İrşadüsssari 208 ve devamı)

İhramlı; yarasına, ayak yarıklarına veya pişik yerlerine pudra veya krem sürebilir mi?

Cevap: Evet sürebilir.

İhramlıya neler yasak değildir?

Cevap: Şemsiye kullanmak (başına değdirmeksizin), saat, yüzük, para kemeri ve omuz çantası takmak, macunsuz dış fırçası kullanmak, ilaç kullanmak, iğne yaptırmak, yıkanmak, ihramları değiştirmek caizdir. Şayet üşürse kollarına geçirmeden omuzuna hırka, palto veya battaniye alabilir.

Sünnet üzere tavaf nasıl yapılır?

Cevap:

Kalbi hazırlık yapılarak tavafa niyet edilir.
Hacer’ul Esad hizasına gelinerek elestü bezmindeki ahdimiz hatırlanarak, isti’lam edilir.
Umre tavaflarında izdıba (sağ kolu açmak) ve remel yapılır (izdıba sadece ilk üç şavtta yapılır).
Eller yanlara salınır acele edilmez, konuşulmaz.
Kimse iteklenmez, başkasının omuzuna el konulmaz.
Yüksek sesle dua edilmez, kimse rahatsız edilemez.
Namahremden uzak durulur. Eşi bile olsa el ele tutulmaz.
Bilinen dualar okunarak huşu ile 7 şavt bitirilir ve peşinden iki rekat tavaf namazı kılınır.
Hac ve umre tavaflarının şavtlarında tereddüde düşülürse o şavt ihtiyaten tekrar edilir.

Tavaf ve sa’yda hangi dualar okunur?

Cevap: Duada asıl olan bildiğin duaları içinden geldiği gibi, hissederek okumaktır. Duaların Arapça olması da şart değildir. İlle de belli duaları yazılı metinlere bakarak okumaya çalışmak, huşu ve kalp huzurunu bozacağı için bilinen duaları okumak daha evladır. (Mebsut c. 9 s. 4)

Ara vermeden birkaç tavaf üst üste yapılsa namazları sonunda kılınsa olur mu?

Cevap: Mekruh olur. Her tavafın namazını ara vermeden kılmalıdır. Ancak kerahet vakti olursa peş peşe tavaf yapılır sonra namazları ayrı ayrı kılınır.

Hatim, sadaka, tavaf ve umre gibi nafile ibadetlerimin sevabını kimlere ve nasıl bağışlamalıyım?

Cevap: Her türlü ibadetlerin sevabını kendimize, yakınlarımıza hatta bütün Ümmet-i Muhammed’e bağışlamak daha uygun olur. Ama sevdiğimiz birisine özel olarak bağışlamak istenirse bu da caizdir.

Anneme, eşime veya yakınlarıma tavaf veya umre yapmak istiyorum. Nasıl yapmalıyım?

Cevap: Tavafa başlarken falanca kişiye sevabını bağışlamak üzere tavafa niyet ettim denir. Umrede ise ihrama girerken aynı şekilde niyet edilir. Tavafa ve sa’ya başlarken niyetlerin tekrarlanması evladır. Umre bittiğinde iki rekat şükür namazı kılınarak kendisinin ve o kişinin affı için dua edilir.

Tavaf namazı nasıl ve nerede kılınır?

Cevap: Tavaf namazı kerahet vakitlerinde (güneş doğarken, zeval vakti, ikindi namazından sonra akşam namazına kadar) kılınmaz. Ancak kerahet vakti çıktıktan sonra tavaf alanının müsait olan herhangi bir yerinde kılınır:

1. rekatta Kafirun suresi

2. rekatta İhlas suresi okunur. Selamdan sonra dua edilir

Sa’y nasıl yapılır?

Cevap:

Tavaf ve tavaf namazı bittikten sonra hemen açık olan kol kapatılarak tavaf namazı kılınır, bolca zemzem içilir, ara vermeden Safa’ya hareket edilir.
Kabe’nin görülebileceği en son noktada isti’lam edilir.
Safa tepesinde Kabe’ye dönülerek eller kaldırılır ve tekbir, tehlil ve salavat okunarak kısa bir dua yapılır.
Bilinen dualar okunarak 4 gidiş 3 geliş olmak üzere 7 şavt tamamlanır.
Tavaftaki gibi koşulmaz. Ancak yeşil ışıklar altında koşar gibi hızlı yürünür.
Acele edilmez kimseye eziyet edilmez.
Namahremden uzak durulur.
Yüksek sesle dua ve zikir yapılmaz.
Safa ve Merve tepelerine her varıldığında Kabe’ye dönerek tekbir, tehlil, salavat ve dua okunur.
Sa’yda abdest bozulursa abdest tazelenip kaldığı yerden devam edilir. Başka bir şey lazım gelmez.
Sa’ydan sonra mescit kısmına dönerek iki rekat şükür namazı kılmak müstehaptır.
Sa’y bitince ara vermeden tıraş olunur. Tıraş olmakla ihramdan çıkılmış olur.

İhramdan ne zaman ve nasıl çıkılır?

Cevap: Bütün vazifeleri tamamladıktan sonra yani sa’yın bitiminden sonra saç tıraşı olunarak ihramdan çıkılır. Saç tıraşı olmadan ihram sona ermez ve sonsuza kadar ihram yasakları devam eder.

Nasıl tıraş olunur?

Cevap: Erkekler saçlarının tamamından en az bir parmak ucu kadar kestirirler. Başında saçı olmayanlar sıfır makine veya usturayı başlarında gezdirirler. Hanımlar ise saçlarının tamamını arkaya toplayarak ucundan bir parmak ucu kadar keserler. Arkaya toplanmayacak kadar kısa saçı olan saçların tamamından bir parmak ucu kadar keser.

İhramı çıkarmadan ikinci umreye devam edilebilir mi?

Cevap: Hayır edilemez. İlk umrenin ihramından çıkmak ve ikinci umre için tekrar ihrama girmek gerekir.

Nafile tavaf nasıl yapılır?

Cevap: İhramsız olarak usulüne uygun şekilde tavaf yapılır, kerahet vakti değilse iki rekat namaz kılınır, dua edilir.

Hac kurbanından başka ayrıca kurban kesmek icap eder mi?

Cevap: Hac’da, Kurban Bayramı namazı düştüğü gibi udhiye kurbanı düşer. Ancak Allame Şürrünbilali’den gelen rivayete göre, mukimden olan hacıların udhiye kurbanı kesmeleri icap eder. İhtilaftan kurtulmak için mukim olan hacıların maddi durumu müsaitse udhiye kurbanı kestirmeleri ihtiyata uygun olur. Bu kurbanı memleketlerinde veya başka ülkelerde de vekaletle kestirebilirler.

Hanımlar nelere dikkat etmelidir?

Cevap:

Mahremiyet konusuna çok dikkat etmelidir. Mekke-i Mükerreme’de işlenen iyi amellerin sevabı yüz bin kat olduğu gibi günahların cezası da yüz bin kattır.

Vücut hatlarını belli etmeyecek geniş ve uzun dış kıyafetlerini mutlaka giymeli.

Başörtüsü altına ince bir tülbent veya bone takmalı, başına cafcaflı eşarp yerine büyükçe beyaz, kaymayan örtü takmalı.

Yemekhanede, servislerde, asansörlerde namahremden sakınmalı, çok kalabalık yerlere girmemeli, namaz ve ibadetlerini hanımlara ait kısımlarda yapmalı. Aişe Sıddıka validemiz buyurur ki: Biz hanımlar kendimizi belli etmeyecek kıyafetler içinde tavafa çıkardık. Erkeklere asla karışmazdık. (Buhari Şerhi Aynî: c. 9 s. 262)

Burada günahları affettirerek tertemiz dönmek de var boğazımıza kadar günaha batmak da var. Onun için hanımlar tavaflarını tenha zamanlarda, kalabalığa girmeden dıştan yapmalı, kalabalık zamanlarda bilhassa bayrama yakın günlerde tavaf yerine namaz, zikir, istiğfar ve Kur’an-ı Kerim okuyarak vakitlerini değerlendirmeli (Kur’an okuyamayanlar günde 1000 İhlas-ı Şerif suresi okuyabilirlerse çok büyük sevap kazanırlar).

Hanımlara, özel hallerinde neler yasaktır?

Cevap: Hanımlara, özel hallerinde mescide girmek, namaz kılmak, tavaf yapmak, Kur’an-ı Kerim’i eline almak ve okumak haramdır. Kalan bütün vazifeleri yaparlar. Arafat ve Müzdelife vakfeleri, kurban ve tıraş gibi. Adet gören kadınlar tavaf için temizlenmeyi beklerler. Temizlenmeden memleketlerine dönmeleri icap ederse temizlenmiş gibi gusül abdesti alarak Kabe’ye gider tavafını ve sa’yını yapar, saçını keser ve ihramdan çıkar fakat kurban cezası gerekir. Eğer bu tavaf haccın tavafı ise sığır veya deve, umre tavafı ise küçükbaş hayvan kesilmesi icap eder. (İslam Fıkhı Ansiklopedisi. c.4 s. 42)

Kurban ve sadaka cezalarını nerede ve ne zaman yerine getirmek lazımdır?

Cevap: Ceza kurbanları ancak Harem-i Şerif dahilinde kesilir. Sadaka cezaları ise her yerde yani memleketimizde de kesilebilir. Bunların belli bir süresi yoktur. Yalnız bir an evvel yerine getirmekte fayda vardır. Not: Sadaka cezası miktarı: 2.917 gr. hurma bedeli olup yaklaşık 30-50 riyal kadardır. (Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihali s. 363)

Arafat neden önemlidir?

Cevap: Arafat, dünyadaki mahşerin muhteşem bir misalidir. Herkesin kefeni andıran ihram içindeki eşit hali, bunaltıcı sıcağa ve dünyanın hiçbir yerinde görülemeyecek mahşeri kalabalığa rağmen milyonların Allah’ın huzurunda boyunlarını bükerek göz yaşlarıyla yalvarışı, mahşeri andıran müthiş bir manzaradır. Arafat, Enbiya-i evliyanın buluştuğu, birler, üçler, yediler ve kırkların birleştiği, Hızır (a.s.) ile İlyas (a.s.)’ın el ele tutuştuğu yüce bir makamdır. Arafat, atamız Âdem ile anamız Havva’nın bağışlandığı, sevgili Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in, 124 bin ashabın önünde 23 yıllık hayatın hesabını yüce Allah’a verdiği muhteşem bir yerdir. Arife günü gerek zaman gerekse mekan olarak çok muazzam, çok mübarek bir gündür. Günün her dakikası her saniyesi çok kıymetlidir. O günün kıymetini iyi bilmeli her saniyesini değerlendirmeli… O gün yapılacak zikir, tesbih, istiğfar ve özellikle gözyaşlarıyla yapılacak dualar dünyalara bedeldir.

Müzdelife’de yapılması gereken vazifeler nelerdir?

Cevap: Arife günü akşamı Arafat’tan Müzdelife’ye inilir. O gece orada akşam ve yatsı namazları beraber kılındıktan sonra biraz istirahat edilir. Erkenden kalkarak tespih namazı, zikir ve istiğfar gibi ibadetlerle meşgul olunur. Şeytana atılacak nohut büyüklüğündeki taşlar toplanır. Sabah namazı ilk vaktinde kılınarak peşinden vakfe duası yapılır. Güneş doğmadan Mina’ya şeytan taşlamak üzere hareket edilir.

Şeytan nasıl taşlanır?

Cevap: Bayramın birinci günü, güneş doğduktan sonra zeval vaktine kadar büyük şeytana 7 taş atılır. O gün diğerlerine atılmaz. 2 ve 3. günler sırasıyla önce küçük, sonra orta, sonra da büyük şeytana 7’şerden 21 taş atılır. Taşları atarken, Bismillahi Allahü Ekber denir. İlk iki şeytan taşlandıktan sonra kısa bir dua yapılır.

Veda tavafı nasıl yapılır?

Cevap:

Veda tavafı vaciptir. Mazeretsiz terk edilirse kurban cezası gerekir. Farz tavaftan sonra yapılan her tavaf veda tavafı yerine geçer. Veda tavafından sonra iki rekat namaz kılınır. Zemzem içilir. Mümkünse Mültezem’e varıp gözyaşlarıyla dua edilir.
“Elvedâ elvedâ Ya Beytullah, elfirak elfirak Ya Kabetullah………..” diyerek Kabe’nin görülmeyeceği yere kadar mümkünse geri geri gidilir ve çıkılır.
Veda tavafından sonra hemen Mekke’den ayrılmak şart değildir. Bir müddet daha kalınmasında icabında tekrar tavaf yapılmasında bir mahzur yoktur

Memleketimize dönünce kazandıklarımızı korumak için nelere dikkat etmeliyiz?

Cevap:

Bir iş yaparken bir adım atarken burada Allah’a verdiğimiz sözü hatırlamalı, bize yakışmayacak davranışlardan sakınmalıyız.
Yalan ve riyadan özellikle haram lokmadan çok sakınmalıyız.
Güzel ahlakımızla, hoşgörü, tevazu ve cömertliğimiz ile herkese örnek olmalıyız.
Burada öğrendiklerimiz burada kalmamalı en büyük arzumuz İslam’a hizmet etmek olmalı, İslam’a hizmetin olduğu yerlere gidip gelmeli, her türlü desteği esirgememeliyiz.
Elimize, gözümüze, dilimize sahip olmalı Hacc’ül Haremeyn vasfına layık olmalıyız.